Przepisy prawa jasno określają definicje wynalazku i wzoru użytkowego – terminów, które są bardzo często spotykane w trakcie aplikacji o fundusze unijne. Dlatego wszyscy zainteresowani pozyskaniem dotacji unijnych powinni znać definicje obu terminów. 

Wynalazek jest nowatorskim, oryginalnym rozwiązaniem problemu technicznego. Wynalazki są przedmiotami ochrony, na które Urząd Patentowy RP udziela praw wyłącznych. Uzyskanie takich praw potwierdza nadany przez wyżej wymieniony urząd patent. Jak stanowi ustawa z dnia 30 czerwca 2000r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zmianami), patent przyznawany jest  bez względu na dziedzinę techniki na wynalazki, „które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania”.  Wynalazek, spełniający te kryteria musi być rozwiązaniem o charakterze technicznym.  Podobnie jak w innych ustawach na świecie, dotyczących własności przemysłowej, tak i w Polskiej ustawie nie definiuje się pojęcia wynalazku. Ustawa definiuje tylko szczególne kryteria, które takowy musi spełnić.

Wynalazek jest uważany za nowy, jeżeli nie jest on częścią stanu techniki. Poziom wynalazczy stwierdza się, jeżeli dany wynalazek, w oczach znawcy nie wynika w sposób oczywisty ze stanu techniki.

Aby wynalazek mógł zostać opatentowany, musi spełniać wszystkie trzy formalne kryteria zdolności patentowej wymienione poniżej :

1. Kryterium nowości – jeśli przed datą jego pierwszego zgłoszenia w urzędzie patentowym, informacje o nim nie były (potencjalnie) dla nikogo dostępne.
2. Kryterium poziomu wynalazczego – wynalazek nie wynika w sposób oczywisty z aktualnego stanu wiedzy (między innymi stanowi zaskoczenie dla znawcy, rozwiązuje problem podejmowany dotąd bezskutecznie, umożliwia zwiększenie efektywności)
3. Kryterium przemysłowej stosowalności – wytwór stanowiący wynalazek może być faktycznie uzyskany lub technicznie realizowany w sposób powtarzalny (przy czym nie musi być wcale efektywny ani użyteczny).

Do wynalazków zalicza się także te związane z biotechnologią, a w szczególności te stanowiące materiał biologiczny, element wyizolowany z ciała ludzkiego oraz dotyczące roślin lub zwierząt.

Wynalazek uważa się za nadający do przemysłowego stosowania jeżeli może być on wykorzystywany w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, łącznie z działalnością rolniczą.

Za wynalazki i wzory użytkowe nie uważa się w szczególności:

• odkryć, teorii naukowych ani metod matematycznych;

• wytworów o charakterze jedynie estetycznym;

• planów, zasad ani metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier;

• wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki;

• programów do maszyn cyfrowych;

• przedstawienia informacji.

Wzór użytkowy według definicji jest nowym i użytecznym rozwiązaniem o charakterze technicznym, dotyczącym kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Jak wynika z definicji, zastrzeżonymi wzorami użytkowymi nie mogą być sposoby, układy elektryczne, hydrauliczne, pneumatyczne, algorytmy, maści, roztwory itp.

Nie każdy wzór użytkowy spełniający powyższe kryteria może zostać opatentowany. Wykluczone z możliwości patentowania i udzielania praw ochronnych są następujące elementy:

• Wynalazki (wzory użytkowe), których wykorzystanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystanie z wynalazku tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo;

• odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt; nie dotyczy to mikrobiologicznych sposobów hodowli ani wytworów uzyskiwanych takimi sposobami;

• sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; nie dotyczy to produktów, a w
• szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu.

W odróżnieniu od wynalazku, wzór użytkowy może być rozwiązaniem wynikającym w sposób oczywisty ze stanu techniki. Dzięki temu możliwa jest konwersja zgłoszenia wynalazku na zgłoszenie wzoru użytkowego z zachowaniem pierwotnej daty zgłoszenia. Prawo ochronne jest dużo krótsze niż czas trwania patentu i wynosi 6 lub 10 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym.

Procedura wystąpienia o nadanie patentu i wzoru użytkowego:

1. Zapoznanie z podstawowymi informacjami o ochronie prawnej wynalazków i wzorów użytkowych
2. Sprawdzenie, czy nie zostały naruszone prawa wyłączne ( wyszukiwanie w wyszukiwarce przedmiotów chronionych – bacy danych UPRP, przeszukiwania serwisu Espacenet).
3. Dokonanie zgłoszenia wynalazku w Urzędzie patentowym osobiście, za pośrednictwem poczty, telefaksu bądź online.  Zgłoszenia rozwiązania dokonuje się poprzez wniesienie do UPRP dokumentacji zgłoszeniowej zawierającej: podanie, opis, zastrzeżenia patentowe lub ochronne, skrót opisu i rysunki.
4. Wypełnić formularz podania o udzielenie patentu na wynalazek zgodnie z uwagami zawartymi w podaniu.
5. Wnieść jednorazową opłatę za zgłoszenie.
6. W przypadku konieczności zasięgnięcia porady lub konsultacji można się zwrócić do Rzecznika patentowego.

Korzyści ze zgłoszenia wynalazku i wzoru użytkowego:

• Wyłączne prawo do wykorzystania opatentowanego wynalazku w celach komercyjnych i zarobkowych
• Uzyskanie przewagi konkurencyjnej poprzez zablokowanie konkurencji możliwości skopiowania wynalazku
• Budowa pozytywnego wizerunku firmy
• Zyski z udzielania licencji

Prawo wyłączne nie musi przysługiwać twórcy – w przypadku gdy wynalazek został stworzony na zlecenie lub z racji obowiązków służbowych – prawo do uzyskania patentu posiada zamawiający/pracodawca, natomiast wynalazcy przysługuje niezbywalne prawo do wskazania go jako twórcy w opisie patentowym.